12. DE ONDERBUIK

Het nee-kamp van het referendum, begonnen als een ‘zomerdingetje’ van GeenStijl, won nog ook. Jan Roos deed er zijn petje voor af. Maar het gekke is dat de nee-stemmers nog steeds even boos zijn, googel GeenStijl, Jalta, PostOnline en andere onderbuikperiodieken maar. Hoe zou dat komen?

Het is een feit dat de gewone man, die vanaf het dieptepunt van de jaren-30 crisis en WO II en de Wederopbouwjaren, het vanaf de jaren 60 steeds beter was gaan krijgen. Het westerse deel van de mensheid genoot een welvaart en een veiligheid die in het verleden en in het overige deel van de wereld ongekend was of is. De klant was koning geworden, ook de gewone man was consument en reed een Opel Kadett.
Maar vanaf de jaren 80 begon hij het steeds minder goed te krijgen. Hoewel de technologische ontwikkelingen op alle gebieden met sprongen vooruit gingen, ging het steeds slechter met de economie, kwamen steeds meer werknemers op straat te staan, moesten een uitkering of een onvast minder baantje accepteren, werden flexwerkers, harder en langer werken voor minder geld, werden geveld door burn-out. Hoe kwam dat toch?

Dat kwam doordat de lui die bij het ‘grote geld’ kunnen, dat geld niet langer investeerden in productieve bedrijvigheid van welke aard dan ook, maar het gingen oppotten om van dat geld  meer geld te maken. Dat was niet alleen makkelijker dan dit met het produceren van goederen of diensten te doen, maar ook sneller en lucratiever. De Panama Papers leggen nu bloot hoe ze er ook niet eens winst- en vermogensbelasting over betalen. Ze zijn zo rijk dat ze niet alleen geslepen accountants, fiscalisten en structurers ( whizzkids die slimme manieren om belastingontduiking kunnen bedenken) kunnen betalen maar ook lobbyisten bij overheden, politieke partijen en relevante overheidsorganen. Die lobbyisten leggen uit dat er geen sprake is van belastingontduiking, maar alleen belastingontwijking. Want, zie je, Nederland heeft met meer dan 85 landen een belastingverdrag gesloten. Deze belastingverdragen tussen landen moeten voorkomen dat bedrijven dubbel belasting betalen. Dus die bedrijven ontduiken geen belasting, ze ontwijken alleen maar het dubbelbetalen van belasting. Eerlijk toch?
Ja, dat zóu het zijn, als die multinationals dan in één land hun belasting zouden betalen. Maar in de praktijk betalen die multinationals in geen enkel land belasting of hooguit een schijntje, ergens. Arme landen zijn kwetsbaar. Overheden staan te springen om buitenlandse investeerders en gaan uit wanhoop contracten aan met multinationals die het land veel te weinig opleveren aan inkomsten, werkgelegenheid en belastingvoordeel. En dat terwijl het belastinggeld in arme landen zo hard nodig is voor basisvoorzieningen en economische ontwikkeling. Veel van deze grote internationale bedrijven, met hun fabrieken en plantages in ‘lagelonenlanden’, hebben ook jarenlang verzaakt om verantwoord te ondernemen. Neem de kledingindustrie in Azië: de arbeiders maken lange dagen, werken in onveilige gebouwen en verdienen heel weinig geld. De werknemers hebben weinig keus: het is óf die slecht betaalde, gevaarlijke baan óf geen werk.

Multinationals maken gebruik van de verdragen die verschillende landen met elkaar maken om dubbele winstbelasting te voorkomen. Ze hebben over het algemeen vestigingen in meerdere landen. Een manier om belasting te ontwijken is de winst kunstmatig laag te houden, door producten tussen vestigingen te verhandelen voor een onrealistische prijs, die ervoor zorgt dat er alleen winst gemaakt wordt in landen met een zeer lage winstbelasting. Bij grote bedrijven en grote geldstromen is het financieel gunstig om tussenbedrijven op te richten die gebruik te maken van de verschillende belastingregels in verschillende landen.

Bij het opzetten van deze constructies wordt er gebruik gemaakt van professionals (bankiers, boekhouders, juristen) die de verschillende regels bestuderen en op basis hiervan strategieën uitwerken. Zodat de zelfverrijking van deze financiële elites binnen de – soms mede door hen zelf opgestelde – regeltjes blijft. Volkomen legaal, hoor, roepen ze dan.

Hoe banken bij deze praktijken massaal hand- en spandiensten verlenen, legt ons Joris Luyendijk uit. Banken zijn in handen van aandeelhouders. Pensioenfondsen en verzekeraars hebben hun enorme kapitalen belegd in aandelen, bijvoorbeeld Morgan Stanley, en verwachten een zo hoog mogelijk dividend. Wanneer bank Goldman Sachs 50% meer winst te bieden blijkt te hebben, geven ze Morgan Stanley achttien maanden om hun dividend-uitkering te verhogen anders verkassen ze naar Goldman Sachs. Dan ontdekt Morgan Stanley dat Goldman Sachs zoveel verdient met het faciliteren van belastingontwijking, en dat dit ook nog eens wettelijk is toegestaan. Dus dan gaat Morgan Stanley ook belastingontwijking faciliteren.

De toch al zeer rijke bedrijven verdienen  miljarden aan de belastingontwijking. Dit geld wordt weggesluisd via belastingparadijzen die er ook economisch voordeel uit halen, waaronder Nederland. Ons belastingsysteem is een belangrijke schakel in de wereldwijde keten van belastingontwijking.

Kortom, de economie is er niet meer voor de samenleving maar voor de verrijking van de elite. Alle overheden wereldwijd zijn in ademnood door het mislopen van al die miljarden ontweken belastingen. Bezuiniging op bezuiniging moeten ze doorvieren en de reguliere belastingbetalers nog erger uitknijpen om de gemeenschaps-voorzieningen toch op gang te kunnen houden. Helemaal zuur wordt het als de opgepotte miljarden financiële zeepbellen vormen en grootbanken dreigen om te vallen, en het hele systeem dreigt ineen te storten, met hongersnood en epidemieën als gevolg. Zodat overheden zich haasten om dat omvallen te verhoeden … met gemeenschapsgeld. Dus nog meer bezuinigingen.

Een absurde situatie. Zitten ze daar in Den Haag te slapen of zo? Nee, met hun handen in het haar voor het blok. Als ze serieuze maatregelen overwegen, brengen ze er hun fiscale concurrentiepositie mee in gevaar en dreigen de multinationals weg te vluchten, met hun kapitaal en werkgelegenheid. De multinationals zijn zo machtig dat landelijke overheden er niet tegen zijn opgewassen. Belastingontwijking is een internationaal gebeuren en vergt internationale samenwerking.

Het is allemaal sluipenderwijs gegaan. Nou ja, het knappen van de financiële bubbels en het omvallen van banken die met gemeenschapsgeld weer overeind gehesen werden, met toenemende bezuinigingen als gevolg, was  hoorbaar en voelbaar genoeg. Maar het werd toch als een soort onvermijdelijk natuurgebeuren geaccepteerd door de massa, of als een boetedoening voor het te gemakkelijk aangegaan zijn van hypotheken en andere leningen. . Maar de massa voelt het wel in de onderbuik. De ongelijkheid die blijkt uitbonussen, de onzekerheid over baan, inkomen en pensioen, alles wordt geprojecteerd op ‘de politiek’.  Omdat er geen perspectief is dat het weer gaat worden als in de jaren 70, blijft de massa dus boos en stemt nee als er gestemd wordt. Dat is geen verrechtsing, dat is onvrede.

Hopelijk werken de Panama Papers als een open gebarsten zweer, en leidt dit tot een inperking van de vrijheid van het financierskapitaal. De markt moet vrij zijn, maar het geld moet aan de overheidsketting. Het is de overheid die het financierskapitaal moet aanpakken. Maar … kán zij het financierskapitaal aan de leiband leggen? Ze loopt immers zelf aan de leiband van het financierskapitaal? Onze politici en hun ambtenaren zijn niet opgewassen tegen het bedrijfsleven, dat is onderhand duidelijk genoeg.
De enige overheid die bij machte is om het financierskapitaal aan banden te krijgen is de EU. Zoals Aukje van Roessel in De Groene 14.4.2016 schrijft: “Om belastingontwijking tegen te gaan zal er internationaal moeten worden samengewerkt. Om meer transparantie bij bedrijven en om belastingwetten te krijgen die aan elkaar worden aangepast, zodat landen minder met elkaar kunnen concurreren op fiscale aantrekkelijkheid. Dat vergt meer Europa.”

Maar breng dat de onderbuik maar eens aan het verstand.  Dat kan niet eens: onderbuikgevoel is een negatieve emotie waarover niet wordt nagedacht door de persoon die dit ervaart. Populistische politici verwoorden die onderbuikgevoelens, maar doen geen beroep op het verstand. Hun oneliners geven lucht aan de onvrede en laten de stemmachine lekker draaien. Verantwoordelijkheid nemen en aan oplossingen werken?  Ze kijken wel uit. Er hoeft niemand in te zitten voor een Wilders in het Torentje.

Interessanter is wat er omgaat bij de lui van het ‘grote geld’. Zijn die wél tevreden? Natuurlijk niet. Ze voelen heus wel dat het foute boel is allemaal. Maar is dat hún schuld soms? Zij willen alleen maar goed zijn in hun vak, en niet onderdoen voor hun vakgenoten. De onderknuppels dan, die voor een dik salaris de listige constructies voor belastingontwijking bedenken, zijn die wél gelukkig? Allerminst. Ze moeten burn-out- hard zwoegen aan dat foute werk, dat niet alleen geen voldoening geeft maar ook geen enkele baanzekerheid.
Nee, geluk is bij het ‘grote geld’ nergens te vinden. Ook niet bij de maffia.
Interessant was ook het interview met Cor Boonstra, de ex-CEO van oa. Philips.  Die wijst op topman Paul Polman van Unilever, die nu al jaar op jaar salarisverhoging weigert. Als nou nog een aantal mensen, zoals van DSM, van Shell en zo, dat voorbeeld zouden volgen, zou het zo afgelopen zijn met dat tegen elkaar opbieden van topsalarissen.

Het internationale bedrijfsleven kan dus alleen internationaal beteugeld. Weet je wat ook internationaal kan meehelpen? Het opstarten van het project waar de humanosoof over piept. Het project van het onderbouwen van de grondslag van de Universele Verklaring, met het tot stand brengen van de Universele Verklaring van de Herkomst en de Geaardheid van de Mens. Tevens de grondslag van het humanisme, het universele geloof in de mens, in de kracht van het mens-zijn. Zalfje voor de onderbuik.